وقتی در گفت‌وگوهای روزمره می‌گوییم «از عهد دقیانوسه»، منظورمان چیزی بسیار قدیمی و کهنه است. اما شاید ندانیم که پشت این اصطلاح پرکاربرد، تاریخی شگفت‌انگیز و تمدنی واقعی نهفته است. «شهر دقیانوس» در جیرفت کرمان، یکی از اسرارآمیزترین محوطه‌های باستانی ایران است که قدمتی بیش از هفت هزار سال دارد. کشف این شهر در دهه‌های اخیر نگاه بسیاری از باستان‌شناسان جهان را به خود جلب کرده و برخی آن را حتی کهن‌تر از تمدن بین‌النهرین می‌دانند. در این مقاله به بررسی تاریخچه، کشف و شگفتی‌های شهر دقیانوس می‌پردازیم؛ شهری که شاید پاسخ بسیاری از پرسش‌های بشر درباره ریشه‌های تمدن در دل خود پنهان کرده باشد.
بیشتر بخوانید: اسرار برج رادکان پس از 800 سال برملا شد!
عهد دقیانوس چیست؟
«عهد دقیانوس» به دوره‌ای از تاریخ بازمی‌گردد که در آن دقیانوس یا دسیوس، امپراتور روم شرقی در سده سوم میلادی حکومت می‌کرد. او در منابع تاریخی به عنوان پادشاهی ستمگر شناخته می‌شود و نامش در داستان اصحاب کهف نیز آمده است.
باستان‌شناسان اما در ایران، از اصطلاح «عهد دقیانوس» برای اشاره به تمدنی باستانی در منطقه جیرفت استفاده می‌کنند. این تمدن که در کنار هلیل‌رود و تپه‌های کنار صندل شکل گرفته، قدمتی بیش از هفت هزار سال دارد و به اعتقاد برخی پژوهشگران حتی از تمدن‌های بین‌النهرین و بابل نیز کهن‌تر است.
شهر دقیانوس در جیرفت کجاست؟
شهر دقیانوس در حدود ۳۰ کیلومتری جنوب جیرفت و در محوطه باستانی «کنار صندل» قرار دارد. این منطقه در کنار هلیل‌رود واقع شده و قدمتی بیش از ۷ هزار سال دارد.
باستان‌شناسان وسعت شهر دقیانوس را حدود ۴۰۰ کیلومتر مربع تخمین زده‌اند. این شهر در دوره‌های مختلف تاریخی، از جمله دوران سلجوقیان، نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
کشف شهر دقیانوس
کشف تمدن باستانی جیرفت و شهری که امروز به نام «شهر دقیانوس» شناخته می‌شود، یکی از شگفت‌انگیزترین رویدادهای باستان‌شناسی ایران در دهه‌های اخیر است.
در اواخر دهه ۱۳۷۰، خشکسالی‌های پیاپی باعث شد کشاورزان منطقه جیرفت با مشکلات جدی در کشت‌وکار روبه‌رو شوند. در همین زمان یکی از روستاییان هنگام شخم‌زدن زمین خود به ظرفی سفالی برخورد کرد. بررسی‌ها نشان داد که زمین کشاورزی او در واقع بخشی از یک گورستان پنج هزار ساله است. همین کشف کوچک جرقه‌ای شد برای آغاز توجه باستان‌شناسان و رسانه‌ها به این منطقه.
چند سال بعد، حادثه‌ای غیرمنتظره به رازهای بیشتری از دل خاک جیرفت پرده برداشت. رودخانه هلیل‌رود پس از بارندگی‌های شدید طغیان کرد و بخشی از محوطه‌های مدفون‌شده را آشکار ساخت. پس از فروکش کردن سیلاب، دیوارها، پایه‌های سازه‌های عظیم، اشیای سفالی و آثار معماری نمایان شد؛ آثاری که نشان از وجود شهری بزرگ و پیشرفته در هزاران سال پیش داشت.
از آن زمان پروژه‌های گسترده باستان‌شناسی در محوطه کنار صندل آغاز شد. دکتر یوسف مجیدزاده، سرپرست اصلی این کاوش‌ها، در تحقیقات خود اعلام کرد که یافته‌های جیرفت می‌تواند تاریخ تمدن بشری را بازنویسی کند. به گفته او، این محوطه باستانی نه تنها از نظر وسعت (حدود ۴۰۰ کیلومتر مربع) قابل مقایسه با تمدن‌های بین‌النهرین است، بلکه در بسیاری از جنبه‌ها حتی از آن‌ها کهن‌تر و پیچیده‌تر به نظر می‌رسد.
بنابراین، کشف شهر دقیانوس تنها یک اتفاق باستان‌شناسی ساده نبود؛ بلکه نقطه عطفی در شناخت تمدن‌های اولیه بشر محسوب می‌شود.
تمدن جیرفت؛ گهواره تمدن بشری
کشفیات نشان می‌دهد که جیرفت تنها یک شهر باستانی نبوده، بلکه مرکز تمدنی بزرگ و پیشرفته در هزاره‌های گذشته بوده است. باستان‌شناسان معتقدند این تمدن حتی از بین‌النهرین و بابل هم کهن‌تر است.
دکتر یوسف مجیدزاده، سرپرست کاوش‌های جیرفت، این منطقه را «گهواره تمدن جهان» نامیده و یافته‌ها حاکی از آن است که مردم جیرفت در زمینه هنر، صنعت، معماری و حتی نوشتن پیشگام بوده‌اند.
از مهم‌ترین شواهد این تمدن می‌توان به معابد باستانی، گورستان‌ها، کارگاه‌های صنایع دستی و کوره‌های سفال‌پزی اشاره کرد. همچنین بازار، حمام و مسجدی بزرگ در این منطقه کشف شده که نشان می‌دهد جیرفت در دوره‌های مختلف تاریخی محل زندگی و فعالیت بوده است.
به باور پژوهشگران، جیرفت یکی از مهم‌ترین مراکز تبادل فرهنگی و تجاری جهان باستان بوده و حتی احتمال می‌رود اختراع خط نخستین بار در این منطقه شکل گرفته باشد.
شگفتی‌های شهر دقیانوس
- هنر و صنایع دستی:
مردم این شهر در هنر کنده‌کاری روی سنگ صابون مهارت بالایی داشتند. آثار به‌جا مانده شامل نقش‌های بز، گوسفند، نخل، مار و عقرب است. - مجسمه‌ها و سفالینه‌ها:
برخی مجسمه‌های کشف‌شده دارای دست و پای متحرک هستند و به نوعی شبیه عروسک‌های نمایشی محسوب می‌شوند. - ساختار شهری پیشرفته:
دژی ۲۳ متری، معابد بزرگ و سیستم تدفین متنوع (تابوتی، سردابه‌ای و معمولی) از دیگر ویژگی‌های این تمدن است.
دقیانوس و اصحاب کهف
نام دقیانوس در تاریخ مسیحیت و اسلام نیز آمده است. در داستان اصحاب کهف، دقیانوس پادشاهی ستمگر بود که جوانان مؤمن برای حفظ ایمانشان از او گریختند و به غاری پناه بردند. همین ارتباط تاریخی باعث شد که اصطلاح «عهد دقیانوس» در فرهنگ عامه ایرانیان به معنای زمان‌های بسیار دور رواج یابد.
اهمیت تاریخی و گردشگری
امروزه شهر دقیانوس جیرفت در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بازدید از این منطقه می‌تواند سفری به یکی از اسرارآمیزترین تمدن‌های جهان باشد. مسیر دسترسی به این محوطه باستانی از جاده جیرفت – عنبرآباد – کنار صندل امکان‌پذیر است.
جمع‌بندی
شهر دقیانوس تنها یک افسانه یا روایت تاریخی نیست؛ بلکه تمدنی عظیم و واقعی است که ریشه‌های آن به بیش از هفت هزار سال پیش بازمی‌گردد. کشفیات باستان‌شناسی در جیرفت نشان داده است که این منطقه نه تنها بخشی از تاریخ ایران، بلکه بخشی از تاریخ تمدن بشری است.
نظر، تجربه و سوال خود را با ما در میان بگذارید
اینجا دیده می شوید!
با ثبت نظر، انتقادات و پیشنهادات خود، در انتخاب دیگران سهیم باشید